Skóra jest najobszerniejszym narządem naszego ciała. System dotykowy, pozwala nam odbierać i różnicować bodźce czuciowe, ostrzega nas przed niebezpieczeństwem związanym z uszkodzeniem powierzchni ciała. Każdy z nas potrzebuje stałej stymulacji dotykowej dla prawidłowego funkcjonowania. Jeśli reakcja na bodźce czuciowe jest wygórowana, przesadna, nieadekwatna, mówimy o nadwrażliwości czuciowej, która może dotyczyć całego ciała, lub tylko poszczególnych jego fragmentów – stóp, dłoni, głowy, twarzy.

Nadwrażliwość w obrębie jamy ustnej (oralna) u małych dzieci jest problemem uciążliwym i przykrym zarówno dla rodziców jak i dla dziecka, gdyż wiąże się przede wszystkim z umiejętnością spożywania pokarmów.

NIE DOTYKAJ MOJEJ BUZI…!
NIE CHCĘ MYĆ ZĘBÓW…!
NIE UMYJĘ TWARZY…!
NIE LUBIĘ GRUDEK…!

Przykładowe objawy nadwrażliwości oralnej:

• ma odruch wymiotny podczas spożywania posiłków;
• protestuje podczas mycia twarzy;
• unika pokarmów o określonej konsystencji, fakturze;
• ma problemy (miało) z ssaniem żuciem, gryzieniem;
• protestuje podczas mycia zębów;
• łatwo się zadławia, krztusi;
• nie jest w stanie skorzystać z porady dentystycznej, ortodontycznej;
• odmawia spożywania pokarmów.

Podstawowym błędem w postępowaniu z dzieckiem z nadwrażliwością oralną jest zaniechanie dostarczania różnorodnych bodźców smakowych i dotykowych, czyli:

• miksowanie jedzenia na gładką papkę;
• brak zróżnicowania w diecie;
• zaniechanie higieny jamy ustnej i higieny twarzy;
• zaprzestanie dotykania twarzy dziecka.

Takie postępowanie jedynie nasila problem.  Ponadto narząd mowy, który nie doświadczył stymulacji dotykowej za pomocą różnych struktur pokarmu, różnych ich temperatur, nie doświadczył gryzienia i żucia, ma mniejsze szanse na prawidłowy rozwój. Język leżący na dnie jamy ustnej, przez który przepływają jedynie płynne pokarmy, dociskany dodatkowo smoczkiem, może mieć trudności w pionizacji, koniecznej do prawidłowej artykulacji głosek {l, t, d, n, r, sz, ż, cz, dż}. Wargi, które są bierne podczas karmienia łyżeczką, lub zbyt długo „rozpychane są” smoczkiem butelki, będą miały problem ze zwarciem, potrzebnym do wypowiedzenia głosek {p, b, m}.

Należy uświadomić sobie, że te same mięśnie, które biorą udział w gryzieniu, przeżuwaniu i połykaniu, służą też do artykułowania dźwięków mowy.
Częstym problemem jest swoiste wyręczanie dziecka podczas przyjmowania pokarmów. Pokarm jest „wrzucany” lub wlewany w dziecko, bez umożliwienia mu aktywnego współdziałania. Wybierając łyżeczkę, zwróćmy uwagę na to, by nie była zbyt głęboka. Dobrze jest też mieć kilka łyżeczek różnego typu na zmianę, by nie doprowadzić do sytuacji, w której dziecko je chętnie i prawidłowo, ale tylko jedną, konkretną łyżeczką (np. je łyżeczką silikonową, a metalową nie chce jeść).

Prawidłowe karmienie łyżeczką

Ważnym elementem karmienia, jest prawidłowa pozycja całego ciała i głowy. Dziecko powinno siedzieć w miarę prosto, głowa nie może być odchylona do tyłu. Należy podawać dziecku niewielką ilość pokarmu na łyżeczce, tak by łyżeczka poruszała się po linii prostej – przód (wkładamy łyżeczkę do buzi), tył (wysuwamy łyżeczkę z buzi). Po włożeniu łyżeczki do buzi dziecka, czekamy, aż dziecko złączy wargi i zbierze z niej pokarm samodzielnie, dopiero wtedy wysuwamy łyżeczkę, pamiętając o zachowaniu płaszczyzny poziomej.

Nieprawidłowym sposobem karmienia jest unoszenie łyżeczki do góry i wycieranie jej o górną wargę lub „wlewanie” pokarmu pomiędzy rozchylone wargi.

Nieprzyjemne wrażenia jakich doświadcza dziecko zalewane pokarmem, wzmagają jego niechęć do jedzenia.

Co robić?

Terapia nadwrażliwości oralnej opiera się na zasadzie małych kroków. Należy zatem stopniować ilość i natężenie bodźców. Powszechną metodą jest masaż, należy jednak pamiętać o tym, że dziecko musi być odpowiednio przygotowane do masażu twarzy. Miejsce i pozycja muszą być dla dziecka komfortowe, dawać poczucie bezpieczeństwa.
Rozpoczynamy od masażu stóp, nóg, pleców, poprzez dłonie, barki, do szyi i głowy. W ten sposób przygotowujemy dziecko do masażu twarzy. W obrębie twarzy masujemy skronie, czoło, okolicę nosa, policzki, brodę i wargi. Możemy jednocześnie dziecku śpiewać, mówić wierszyk, który dziecko lubi lub też nazywać części ciała, których dotykamy.
Masaż wnętrza jamy ustnej wykonuje najczęściej mama, można go wykonać małym palcem lub silikonową szczoteczką, szczoteczką do zębów, szczoteczką z miękkim włosiem. Ważne jest by zrobić to pod okiem specjalisty, po uprzednim instruktarzu.

Dotykowo można także zastosować:

• stymulację termiczną – dotykanie zewnętrznej i wewnętrznej części buzi naprzemiennie ciepłą i zimną łyżeczką;
• stymulację wibracyjną – punktowy masażer wibracyjny, elektryczna szczoteczka do zębów; należy zachować szczególną ostrożność w przypadku dzieci chorych na epilepsję;
• stymulację fakturową – dotykanie twarzy przedmiotami, materiałami
  o zróżnicowanej fakturze;
• trening węchowy (podawanie pojemniczków zapachowych np. wanilia, cytryna, ocet, cebula, kawa, lawenda itp.);
• podawanie twardych przekąsek – cząstki jabłka, nie odkrawanie skórek od chleba.

Opracowała: Marta Lalka – neurologopeda, pedagog specjalny